Ligatury

Ligatura to znak stanowiący połączenie dwóch lub więcej liter.

Rodzaje ligatur

Ligatury standardowe. W części krojów pisma litera »f« (szczególnie w odmianach pochyłych) posiada przewieszkę potencjalnie kolidującą z następującą po niej literą. W łacinie (a więc języku pierwotnym dla alfabetu łacińskiego) najczęściej występującymi zestawieniami są: »ff«, »fi«, »fl«, »ffi« i »ffl«. Ligatury powstałe z tych zestawień okazały się wystarczające także dla języka angielskiego. Stąd też takich właśnie pięć ligatur jest obecne w większości fontów.

Pięć podstawowych ligatur standardowych, krój Bembo Italic
Pięć podstawowych ligatur standardowych (Mrs Eaves)

Charakterystyka niektórych języków (częstość występowania kolidujących ze sobą zestawień liter) może powodować celowość projektowania dodatkowych ligatur standardowych.

Przykład specyficznej polskiej ligatury »łł«, krój Monotype Script. Polskie znaki: Andrzej Tomaszewski, ligatura: Adam Twardoch
Przykład specyficznej polskiej ligatury »łł« (Monotype Script). Polskie znaki: Andrzej Tomaszewski, ligatura: Adam Twardoch

Ligatury estetyczne. Ligatury estetyczne są tworzone w celu podniesienia estetyki składu.

Niektóre ligatury estetyczne (Mrs Eaves)
Niektóre ligatury estetyczne (Mrs Eaves)

Ligatury językowe. W niektórych językach połączenia liter stanowią osobny znak pisma (element alfabetu – literę). W takich przypadkach można mówić o ligaturach językowych.

Niektóre ligatury językowe (Mrs Eaves)
Niektóre ligatury językowe (Mrs Eaves)

Stosowanie ligatur

O użyciu ligatur standardowych czy estetycznych w danym składzie decyduje osoba składająca. Każdorazowa decyzja zastosowania ligatur powinna być uzasadniona i przemyślana.

Brak ligatur standardowych może powodować nadmierne rozlewanie się farby w druku i powstawanie niepożądanych zgrubienia.

Brak ligatur standardowych w druku
Brak ligatur standardowych w druku

Ligatury estetyczne mogą podnieść typograficzną jakość tekstu. Ponieważ jednak współcześnie nie są one zbyt rozpowszechnione, mogą spowodować konfuzję u niewyrobionego czytelnika.

Są też sytuacje, gdy ligatur nie powinno się stosować, bądź ich stosowanie jest wątpliwe.

  • W składzie, w którym zwiększone są odległości międzyliterowe. Odległości pomiędzy literami w ligaturach nie zwiększają się. Prowadzi to do niepożądanego efektu.
Ligatury standardowe w składzie ze zwiększonymi odległościami międzyliterowymi (Mrs Eaves)
Ligatury standardowe w składzie ze zwiększonymi odległościami międzyliterowymi (Mrs Eaves)
  • W książkach dla dzieci. Dzieci uczące się czytać nie znają ligatur i mogą w nich nie rozpoznać składowych liter.
  • W niektórych krojach (szczególnie w składach małym stopniem pisma) ligatura »fl« (także ligatura »fi«, choć w mniejszym stopniu) może bardzo przypominać majuskułową literę »A«. Obniża to czytelność tekstu, szczególnie gdy taka ligatura znajduje się na początku wyrazu.
Niektóre ligatury »fl« (Garamond Premiere, Hoefler Text, Maecenas, Futura, Helvetica Neue)
Niektóre ligatury »fl« (Garamond Premiere, Hoefler Text, Maecenas, Futura, Helvetica Neue)

[wersja 2021-01-19]