Satztechnisches Taschen-Lexikon. II Auflage
Miejsce wydania: Wien, wydawca: Steyremühl, rok wydania: 1925, wymiary: 105×170 mm, stron: 1046, oprawa: brak oryginalnej płóciennej okładki, została tylko merla, zastępcza okładzina kartonowa z wyokrąglonym grzbietem, uwagi: pieczątka: Spółdzielnia Wydawnicza »Czytelnik«, Centralny Wydział Poligraficzny, Warszawa, ul. Daszyńskiego 14, ekslibris typograficzny Andrzeja Tomaszewskiego: »ex libris Andreae amatoris typorum«].
Richard Niel, profesor w graficznym (drukarskim) naukowo-doświadczalnym zakładzie rządowym w Wiedniu, dyrektor i nauczyciel zawodu w szkole drukarzy i giserów czcionek, pleno titulo przedstawiony jest na karcie tytułowej dzieła. Pierwsze wydanie jego leksykonu ukazało się w 1909 roku i było uboższe o informacje dotyczące odlewnictwa czcionek. Popularność i praktyczna wartość książki musiała być duża, bo drukowano kolejne wydania: trzecie w 1927 i czwarte w 1933 roku. Książka nie jest więc dzisiaj bibiofilskim rarytasem i zainteresowane osoby mogą ją bez kłopotu znaleźć na rynku antykwarycznym. W europejskich antykwariatach kosztuje od 5 do 50 euro, w zależności od wydania i stanu zachowania egzemplarza.
Leksykon zawiera imponującą ilość informacji o ręcznym i maszynowym składaniu: materiale zecerskim (czcionkach, liniach, justunku), maszynach składających (linotypach, monotypach, typografach) i odlewających czcionki, pismach drukarskich (łacińskich i niełacińskich), sporządzaniu drukowych form typograficznych itd. Na temat tradycyjnego zecerstwa jest tam wszystko. Nic dziwnego, że Niel dziękuje przyjaciołom i kolegom, którzy uczestniczyli w pisaniu, złożeniu i wydaniu książki. Pochwała tego, co autor nazywa die Kollegenschaft, jest przypomnieniem, że dzieł tego rodzaju nie sposób stworzyć samemu, bez życzliwości i pomocy otoczenia.
Leksykon sam w sobie jest przykładem rzetelnej zecerskiej roboty. Złożony bez interlinii, nonparelową czcionką kroju Augustea, pełen chemigraficznych kliszek kreskowych i siatkowych, tabel, formuł matematycznych, tzw. znaków specjalnych, czyli wszystkiego co potrzebne do prezentacji zecerskiego kunsztu. Leksykonowe hasła, dotyczące krojów pism drukarskich, utworzyły dodatkowo swego rodzaju wzornik składany 16-punktowymi czcionkami omawianych krojów pism. Dochodzi więc kilkaset nazw z różnych kompletów czcionek pochodzących z kilkunastu fabryk.
Czcionki Augustea, »chlebowe« pismo leksykonu (die Brotschrift), odlewano w wiedeńskiej giserni firmy Berthold. Polską wersję Augustei produkował w swojej giserni Stanisław Jeżyński, pod nazwą Szkolne albo Akademickie. Po wojnie czcionki te lano w warszawskiej państwowej Odlewni Czcionek i wielokrotnie składałem nimi z zecerskiej kaszty.
Andrzej Tomaszewski
[Szelest kart]
