Atlas zur Geschichte der Schrift. – Band 1: Von der sumerischen Keilschrift bis Gutenberg. – Band 2: Von Gutenberg bis Ende des 19. Jahrhunderts. – Band 3: Ausgewählte Schriftbeispiele des 20. Jahr-hunderts

Miejsce wydania: Darmstadt, wydawca: Technische Hochschule, rok wydania: 1986, wymiary: 208×302 mm, stron: cz. 1 – 88, cz. 2 – 88, 336, cz. 3 – 170, oprawa: broszurowa, uwagi: dedykacja: Herzliche Grüße! Dein Walter].

Technische Universität Darmstadt, lub nieoficjalnie Politechnika w Darmstadt, blisko sto lat nazywała się Technische Hochschule i pod tą nazwą występuje jako wydawca Atlasu. Znana i poważana uczelnia założona w 1877 roku, to alma mater wielu doskonale przygotowanych absolwentów, wśród nich także noblistów i... miliarderów.

Tezaurus pism ze szkoły w Darmstadt to bogaty i starannie ułożony edukacyjny zbiór przykładów od najdawniejszych czasów do najnowszych. Bogatszego nie znam. Ma ciekawą historię powstania, w której wzięły udział dwie osobistości typografii – Walter Wilkes i Hermann Zapf.

Walter Wilkes, autor podręczników i wydawca dydaktycznych źródeł, po objęciu profesury w Darmstadt w 1972 roku, zorganizował uczelnianą drukarnię, w której sprzęty i maszyny reprezentowały techniki od Gutenberga do współczesności. Drukarnia szybko uzyskała sprawność technologiczną pozwalającą na realizowanie publikacji najwyższej jakości. Mieszkający w Darmstadt Hermann Zapf otrzymał w oficynie Hochschule zadania dydaktyczne. Wilkes zaproponował wydanie zbioru reprodukcji przykładów pism na podstawie wykładów Zapfa. Do starannie dobranych ilustracji, w większości zgromadzonych przez wykładowcę, dołączono krótkie teksty informacyjne zredagowane przez Wilkesa przy udziale Zapfa. Prace nad dwoma pierwszymi tomami zakończono w 1986 roku.

W 1989 roku miał pójść do druku trzeci tom obejmujący przykłady pism XX wieku. Teksty zostały napisane przez samego Zapfa, który oprócz informacji dotyczących poszczególnych tablic dołączył przegląd rozwoju projektowania w latach 1900–1988. Wilkes odrzucił teksty ze względu na liczne dygresje w stronę polityki, dyskusyjne interpretacje w kwestiach technologicznych i naukowych oraz, jego zdaniem, nieodpowiednią stylistycznie formę.

Wybuchł gwałtowny spór między Zapfem i Wilkesem. Zapf naciskał, aby uzyskać korekty. Zamiast tego w sierpniu 1990 roku Wilkes przesłał mu próbne arkusze wydrukowanej już publikacji, w której copyright Zapfa nie miał roku wydania, a samo wydanie datowane było na rok 1989. Przeglądowe komentarze Zapfa zostały pominięte, a towarzyszące tablicom teksty znacznie zmienione. Rzeczową dyskusję utrudniał brak pisemnej umowy wydawniczej. Po blisko trzyletniej wymianie argumentów z obu stron Wilkes ustąpił, zakończył dystrybucję nakładu i przekazał informację o odbiorcach sprzedanych już egzemplarzy. Zapf napisał do wszystkich odbiorców, których udało się zidentyfikować. Poprosił o zwrot książki lub jej zniszczenie i adresaci listów w większości spełnili prośbę. Negatywne odpowiedzi nadeszły tylko od bibliotekarzy. Zbiory biblioteczne – rzecz święta.

Dedykacja Wilkesa dla mojego ojca napisana na karteczce samoprzylepnej znajduje się w pierwszym tomie i ma tatową ręką dopisaną ołówkiem datę [I ’87]. Pisana jest zatem przed wydaniem [?] trzeciego tomu, który powinien być zwrócony lub unicestwiony. Mam inkryminowany Band 3 i z respektu dla Hermanna Zapfa postawiłem go na półce »do góry nogami«.

Andrzej Tomaszewski

[Szelest trzeci]