Jan Łoś i Władysław Semkowicz

Kazania t. zw. Świętokrzyskie

Miejsce wydania: Kraków, wydawca: Polska Akademia Umiejętności, rok wydania: 1934, wymiary: 255×320 mm, stron: 60 + 10 tabl. światłodrukowych, oprawa: broszura papierowa w indywidualnej twardej oprawie w elefant.

Dwaj lwowiacy, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego Jan Łoś i Władysław Semkowicz, opracowali wydanie monumentalnego zabytku języka polskiego – Kazań Świętokrzyskich datowanych na koniec XIII lub XIV wieku. Jan Nepomucen Bonifacy Łoś (1860–1928), gramatyk historyczny naszego języka i twórca fundamentalnej Gramatyki polskiej, rektor Jagiellońskiej Wszechnicy, zmarł niestety przed wydaniem Kazań. Jak pisze we wstępie Władysław Semkowicz, połączenie jego paleograficznej metody badań z językoznawczą Łosia pozwoliło na dokładne odczytanie tekstu.

Odkrycia najstarszego obszernego zabytku języka polskiego dokonał profesor Aleksander Brückner 25 marca 1890 roku w petersburskiej Cesarskiej Bibliotece Publicznej. Badał tam rękopisy pochodzące z Polski, a między nimi piętnastowieczny papierowy kodeks z klasztoru św. Krzyża na Łysej Górze. Zauważył, że w grzbiecie oprawy, pod sznurkami i zwięzami znajdują się paski z pociętego dokumentu. Introligator podczas łączenia arkuszy w blok książki użył makulatury do wzmocnienia grzbietu kodeksu. Nie mogąc odczytać na paskach tekstu, który w jego ocenie pochodził z XIV wieku, profesor Brückner poprosił dyrekcję biblioteki o zgodę na rozprucie woluninu i uwolnienie pasków. Wydobyte, podziurawione i poobrzynane paski zapisane dwustronnie ułożyły się w całą czterostronicową składkę i dolną część drugiej. Teksty okazały się kazaniami o świętych. Jedno z nich zachowało się całe, a pięć innych we fragmentach.

Na mocy ustaleń traktatu ryskiego Kazania świętokrzyskie powróciły do Polski w 1925 roku z częścią zagrabionych zbiorów. Obecnie przechowywane są w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Reprodukcje zabytku wykonano ze zdjęć warszawskiej firmy Fotoplat w monachijskiej drukarni J. B. Obernetter. Zastosowano światłodruk – technikę drukowania z form żelatynowych naświetlanych bez użycia rastra, dzięki czemu ilustracje nie są rozłożone na punkty obrazu, jak to ma miejsce w innych technikach dukarskich, i ich wygląd jest bardzo naturalny. Po druku części tekstowej i scaleniu z tablicami ilustracyjnymi, książka opuściła drukarnię Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Andrzej Tomaszewski

[Szelest wtóry]