Herbert Spencer

Pioneers of Modern Typography

Miejsce wydania: London, wydawca: Lund Humphries Publishers, rok wydania: 1969, wymiary: 215×303 mm, stron: 160, oprawa: okładka całopapierowa, uwagi: ekslibris Andrzeja Kota: »Ex libris Romana Tomaszewskiego«.

Książka o europejskiej typografii dwudziestolecia międzywojennego XX wieku. Typografii rewolucyjnej, związanej z ruchami kubizmu, dadaizmu, futuryzmu, konstruktywizmu w sztukach plastycznych, które rzuciły wyzwanie mieszczańskiemu widzeniu świata. Dzisiaj już wiemy, że tamta sztuka w projektowaniu książek, czasopism i innych druków miała swoją długą i twórczą kontynuację. Tak naprawdę jeszcze się nie skończyła, pomimo że od pierwszych prac jej pionierów minęło już blisko sto lat.

Wszystko się zaczęło od pisarzy i poetów, który tworzyli kompozycje słowno-typograficzne, wiersze-obrazy oraz rytmiczne struktury znaków – tzw. poezję wizualną. Wyndham Lewis, Filippo Tommaso Marinetti, Lewis Carroll, Ardengo Soffici, Ilja Zdanewicz, Christian Morgenstern, Man Ray, Tristan Tzara i inni, a przede wszystkim Guillaume Apollinaire Kostrowicki ze swoimi calligrammes, czyli liryką ideograficzną. Ich poezja przybierała tak różnorodne formy, że futurystyczne »schodki« w wierszach Władymira Majakowskiego to dziecinna kaszka z mlekiem.

Dalej w książce Spencera przedstawiona jest typografia wielkich twórców tego okresu: El Lisickiego, Theo van Doesburga, Aleksandra Rodczenki, Jana Tschicholda, Herberta Bayera, László Moholy-Nagy’a i wielu innych. Wśród nich artystów z Polski: Henryka Berlewiego, Tytusa Czyżewskiego, Anatola Sterna, Władysława Strzemińskiego, Mieczysława Szczuki, Aleksandra Wata i Teresy Żarnowerówny.

Powymieniałem sporo nazwisk, może zbyt dużo, ale sens tej książki polega na przedstawieniu przykładowych prac blisko trzydziestu artystów, których Herbert Spencer uznał za pionierów nowej sztuki.

Jest też ciekawa, choć krótka, bibliografia, a w niej trzy niemal nieznane pozycje Stefana Themersona. Płocczanin, wszechstronny artysta, był twórcą koncepcji poezji semantycznej, o której po wojnie dumał na londyńskim bruku.

Na temat owego wielkiego XX-wiecznego eksperymentu typograficznego mam jeszcze jedną książkę przygotowaną przez Spencera, profesora londyńskiego Royal College of Art. To The Liberated Page, w której zebrano artykuły dotyczące awangardowej typografii, zamieszczane w magazynie »Typographica«. Czasopismo, a właściwie – nieregularnik, wydawał Herbert Spencer w latach 1949–1967. Artykuły pisali graficy i specjaliści wysokiej klasy, wśród nich Camila Gray, Edward Wright, Germano Facetti, Stefan Themerson, Paul Vincent, Eckhard Neumann czy Anatol Stern. Wstęp jest pióra bardzo znanego wówczas nowojorskiego grafika i typografa – Aarona Burnsa. W moim egzemplarzu Burns złożył autograf pod tym wstępem.

• The Liberated Page. A Typographica Antology. Ed. by Herbert Spencer. San Francisco 1987, Bedford Press. [215×280 mm, 232 s., oprawa w płótno, obwoluta]

Andrzej Tomaszewski

[Szelest kart]